STEDENBOUW VOOR EXTREMEN – KANALENEILAND

Ook de naoorlogse wijken krijgen te maken met vraagstukken op het gebied van energie en klimaat. Het bijzondere is dat deze wijken, nu zo’n zestig jaar oud, ooit zorgvuldig als een systematisch geheel zijn ontworpen. In de loop van de tijd gingen echter veel kwaliteiten verloren, zowel in de architectuur als in de buitenruimte. STEDENBOUW VOOR EXTREMEN is een programma van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. Architectuurcentrum AORTA heeft binnen dat programma de opzet en kwaliteiten van Kanaleneiland methodisch benoemd met het oog op de klimaatopgave. Zodat ontwerpers aan andere wijken, bij soortgelijke opgaven, er iets aan kunnen hebben: een systematisch instrumentarium voor systematische stedenbouw.

Kanaleneiland, Utrechts Archief

Het groen was van begin af aan onderdeel van het totaalplan van Kanaleneiland: architecten, stedenbouwers en groenontwerpers werkten samen. De wijk heeft een opbouw van hoofdassen secundaire straten, de bebouwing staat in stempels die in een aangenaam ritme – gearticuleerd – worden herhaald. Een klimaatvoorstel voor een stempel is dus idealiter vaker toepasbaar. Waarmee de wijk zijn samenhang behoudt. Andersom geldt dat een willekeurige klimaatmaatregel afbreuk doet aan het stedenbouwkundig geheel.

Kanaleneiland

Het onderzoek STEDENBOUW VOOR EXTREMEN – KANALENEILAND spitste zich toe op Kanaleneiland-Noord en Kanaleneiland-Midden. Atelier Quadrat (Paul Achterberg) en Hester van Gent voerden om te beginnen een cultuurhistorische verkenning uit. Samen met Tauw en de gebiedseigenaren analyseerde Quadrat vervolgens het watersysteem, waarbij werd onderzocht of er een relatie was te leggen met de naoorlogse cultuurhistorische waarde. Met de uitkomsten van deze twee onderzoeken werden daarna een excursie en twee ontwerpateliers georganiseerd.

Marschalllaan

Het eerste atelier spitste zich toe op de bredere context, de stedenbouwkundige geschiedenis, de hoofdgroenstructuren, de relatie tussen de verschillende schaalniveaus – tot wegprofielen en hoven aan toe – en toekomstige ontwikkelingen in andere delen van de stad. In het tweede atelier zijn concrete voorbeelden uitgewerkt voor Kanaleneiland-Noord en -Midden. De resultaten van de ateliers zijn voorgelegd aan ‘visiting critics’. Gemeentelijk stedenbouwkundige Hester van Gent deed bespiegelend verslag en werkte de resultaten samen met Paul Achterberg uit in de Routekaart, een praktisch stappenplan met klimaatmaatregelen.

Voorbeeld uit de Routekaart: nieuw profiel Marschalllaan

In dit programma is de verbinding gelegd tussen erfgoed, ontwerp en hedendaagse vraagstukken. Het onderzoek is tot stand gekomen via de Open Oproep Stedenbouw voor extremen II van het Stimuleringsfonds voor Creatieve Industrie. Deze uitvraag was een onderdeel van het programma Visie Erfgoed en Ruimte in opdracht van OCW en I&M en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, deelprogramma Erfgoed en Water. In samenwerking met Atelier Quadrat, Hester van Gent, Erfgoed – stedenbouw – water – beheer gemeente Utrecht, waterschap HDSR, Rijksdienst Cultureel Erfgoed, Mitros, Tauw en Op ten Noort Blijdenstein architecten.