Bouwen met erfgoed
Archeologie als startpunt voor gebiedsontwikkeling Rijnenburg
In het hart van polder Rijnenburg ligt een puntgaaf archeologisch landschap uit het begin van de jaartelling – precies waar vanaf 2035 mogelijk grootschalige gebiedsontwikkeling gaat plaatsvinden. Archeologie komt bij zulke ontwikkelingen vaak pas in beeld als er een masterplan ligt. Aanpassen van bouwplannen als gevolg van nieuwe vondsten is dan vaak nauwelijks meer mogelijk. In dit project halen wij de archeologie daarom helemaal naar voren. Hiermee kan erfgoed volwaardig gaan bijdragen aan scenario’s voor Rijnenburg en aan oplossingen op het pad van klimaatadaptatie.
Erfgoedparels van Rijnenburg
Meerndijk
De Meerndijk is een zogenaamde dwarsdijk tussen de Oude Rijn en de Hollandse IJssel. Hij beschermde sinds 1220 het graafschap Holland tegen overstromingen als gevolg van doorbraken van de Lekdijk. Erlangs ligt een ronde waterplas, een ‘wiel’, gevormd bij een doorbraak in de 15e eeuw.
Stenen Kamer
De Stenen Kamer is een markant gelegen boerderij uit de 16e eeuw. De naam wijst op een representatieve aanbouw tegen de voorzijde van de boerderij, gebouwd met baksteen. Deze aanbouw werd vaak door de grondheer gebruikt als zomerverblijf.
Lange Vliet
De Lange Vliet was het begin van een lang afwateringskanaal, dat helemaal naar Kockengen en Breukelen liep om uit te wateren op de Vecht. Het was gegraven voor de polders tussen de Vaartsche Rijn en de Meerndijk, nadat zij vanaf 1385 geen kant meer op konden met hun overtollige water.
Eendenkooi
Deze eendenkooi is het restant van een 17e-eeuwse installatie om eenden te vangen. Een centrale waterplas, omgeven door bomen, trok eenden aan. Deze werden met lokeenden in een van de vangpijpen op de hoeken van de plas gelokt en in een vanghokje gedreven. Daar gingen de eenden ‘de pijp uit’.
Romeinse rivierloop
Hier ligt een dichtgeslibde ‘restgeul’ van de rivier die vanaf circa 2000 voor Chr. een brede stroomrug opbouwde. In de Romeinse tijd kon je er nog met kleine bootjes over varen. De meeste nederzettingen uit die tijd waren direct eraan gelegen. Kan de restgeul wellicht een nieuwe functie krijgen in het kader van de waterberging?
Laatmiddeleeuwse ontginning
De landerijen volgen hier een langgerekt slotenpatroon van de voormalige polder Heicop. De sloten waren bedoeld om de veengrond te ontwateren en maken deel uit van de grote ontginningen die vanaf de 11e-eeuw op initiatief van de bisschop van Utrecht zijn uitgevoerd. In het zuiden wordt de Heycopse polder begrensd door de IJlandsche Wetering en de Ringkade
IJsselwetering
De IJsselweering is een afwateringskanaal (‘wetering’) voor de erlangs gelegen laatmiddeleeuwse ontginningsblokken. Het kronkelige westelijke deel (links) heeft een natuurlijke oorsprong als een overloopgeul van een voorloper van de Hollandse IJssel.
Archeologische vindplaatsen
In Rijnenburg liggen enkele tientallen archeologische vindplaatsen uit de late ijzertijd en Romeinse tijd (250 voor Chr. – 250 na Chr.). Het gaat hier niet alleen om de eigenlijke nederzettingen, die vaak bestonden uit kleine gehuchten van een tot drie boerderijen, maar ook om de ertussen gelegen akkers, grafvelden en cultusplaatsen.
Boerderijlint Nedereindseweg
Aan de Nedereindseweg ligt een aaneengesloten lint van historische boerderijen. Van hier uit zijn vanaf rond 1100 na Chr. de polders aan weerszijden ontgonnen. Hieronder bevinden zich diverse gemeentelijke en rijksmonumenten.
Ridderhofstad Rijnenburg
Hier ligt een kasteelterrein waar ooit de Ridderhofstad Rijnenburg stond, de naamgever aan het plangebied. Een tekening van Roelant Roghman uit 1646 toont hier een imposant kasteel. Rijnenburg werd kort na 1774 gesloopt. De slotgracht werd in 1958 gedempt.
Rijnenburg in ontwikkeling
Bij de ontwikkeling van Rijnenburg is gekozen voor een unieke aanpak. Het archeologisch onderzoek wordt naar voren gehaald en, samen met bodem en water, sturend gemaakt in het planproces.
Erfgoed van Rijnenburg
Met zijn historische boerderijlinten, lanen en weteringen is het erfgoed van Rijnenburg typerend voor het veenweidegebied. Minder bekend zijn de archeologische vindplaatsen midden in het plangebied.
Ontwerpen met erfgoed
Erfgoed vormt de basis van het ontwerpend onderzoek dat in 2024 van start gaat. Ontwerpers verbeelden de ruimtelijke inpassing, betekenis en verbinding van het archeologisch erfgoed.
Nieuws en vlogs
Bekijk hier de laatste resultaten van het archeologische onderzoek, interviews met betrokkenen, vlogs uit het veld en ander nieuws over de ontwikkelingen van Rijnenburg.
Laatste nieuws
Koppelkansen voor archeologie en bodemopgaven
Kim Cohen doet als fysisch geograaf onderzoek naar het fysieke landschap. Het type bodem kan mogelijke archeologische vindplaatsen onthullen. Ook bepaalt het mede waar wel of niet gebouwd kan worden en hoe bodemoplossingen voor waterberging en klimaat een plek kunnen krijgen.
Video: Veldkartering in polder Rijnenburg
In maart 2024 gingen vrijwilligers van de Nederlandse Archeologievereniging en Archeohotspot samen met archeologen van de gemeente Utrecht de polder Rijnenburg in om bodemvondsten te verzamelen en in kaart te brengen.
Van boenhok tot wegrestaurant
Adviseur cultuurhistorie Daan Schaars deed onderzoek naar de boerderijen en erven van polder Rijnenburg. De kennis over dit erfgoed kan als basis dienen voor de planvorming van het gebied.
De archeologische schatkamer van Rijnenburg
De Utrechtse polder Rijnenburg is mogelijk de toekomstige locatie van een omvangrijke stadswijk én archeologisch paradijs. Twee zaken die ogenschijnlijk op gespannen voet staan met elkaar. Hoe ziet dat eruit in dit voorstadium van de planvorming?
Video
Het verborgen erfgoed van Rijnenburg
Gemeentelijk archeoloog van Utrecht, Erik Graafstal neemt je mee langs het unieke, deels verborgen erfgoed van Rijnenburg en vertelt meer over het archeologisch onderzoek dat er gaat plaatsvinden.