Ontwerpen met erfgoed | Bouwen met erfgoed

De gemeente Utrecht doet onderzoek naar de mogelijkheden voor een moderne stadswijk in het agrarisch weidelandschap van polder Rijnenburg. Hier moeten wonen, werken, biodiversiteit, klimaatadaptatie en schone energie samenkomen. Het archeologisch onderzoek is, naast bodem en water, een van de vertrekpunten van deze ontwikkeling. In ontwerpend onderzoek zijn we op zoek gegaan naar slimme manieren om een erfgoed-vriendelijk ontwikkelproces mogelijk te maken.

In twee ateliers in het voorjaar van 2024 hebben experts en belanghebbenden geschetst op het verleden als inspiratie voor de toekomst van polder Rijnenburg. De uitkomsten van de ateliers wordt hier gedeeld.

Methode en aanpak

Als basismateriaal is gebruik gemaakt van bestaande analysekaarten van de cultuurhistorische landschapsanalyse van DS uit 2008. Deze zijn aangevuld met een update op basis van nieuwe informatie, zoals archeologisch onderzoek; lezingen van experts; referentiebeelden en de inbreng van de deelnemers.

Atelier 1 – vlakken, lijnen, punten

In het eerste atelier zijn we dieper ingegaan op basisrelicten in het gebied: fysisch-geografische structuren, rivierlopen, verkavelingspatronen en nederzettingen die per bewoningsperiode worden gevonden. Dit zijn allemaal mogelijke ontwerpaanleidingen. Deze elementen zijn in te delen in vlakken, lijnen en punten, waarbij vooral de onderlinge relaties en betekenissen van belang zijn.

Vervolgens hebben we gekeken hoe we deze vlakken, lijnen en punten uit belangrijke periodes de nieuwe planontwikkeling kunnen laten beïnvloeden in hun onderlinge samenhang. Zijn er voorbeelden elders, en hoe zou het eruit kunnen zien in polder Rijnenburg?

De synthese van de opgehaalde kennis en ideeën uit het eerste atelier zien we terug in een aantal nieuwe basiskaarten waarop we verder hebben geschetst in het tweede atelier.

Atelier 2 – klimaat en water, leesbaarheid van erfgoed en sociaal weefsel

In het tweede atelier hebben we verkend en geschetst hoe archeologische en erfgoedwaarden, sturend kunnen zijn op de waterhuishouding, klimaatadaptatie en biodiversiteit in de gebiedsontwikkeling.

Vervolgens zijn we gaan brainstormen over de vraag hoe we van materiaal dat is gevonden naar betekenis voor de nieuwe leefomgeving kunnen gaan. We hebben voorbeelden verzameld uit andere projecten en kansen ontdekt door kennis te delen, om archeologie en cultuurhistorie herkenbaar op te nemen in waterhuishouding, klimaatadaptatie en biodiversiteit.

Conclusie

Op basis van de uitkomsten van de twee ateliers hebben we vier slimme bouwstenen gedefinieerd voor het maken van ontwikkelscenario’s waarin archeologie en cultuurhistorie sturend zijn. Dit zijn: waterhuishouding (water), bodemgesteldheid (bodem), ruimtelijke dragers (vlakken, lijnen, punten) en sociale binding. In de volgende menu’s beschrijven we de kenmerken van de vier bouwstenen en hoe die gebruikt kunnen worden bij de toekomstige ontwikkeling van het gebied.

Rijnenburg: nieuwbouw op historische gronden

Ontwerpend onderzoek naar erfgoed als pijler onder ruimtelijke planvorming. Lees meer over aanleiding, uitgangspunten en doelen van het ontwerpend onderzoek.

Lees meer

Waarom vroegtijdig benutten van erfgoed zo waardevol is

Archeoloog Erik Graafstal over de waarde van het vroegtijdig benutten van archeologie en erfgoed bij gebiedsontwikkeling.

Lees meer

1. Analyse

Doorsnede (Bodem, water en archeologie)

In de doorsnede is de samenhang tussen bodemtype, grondwater en archeologie verbeeld voor polder Rijnenburg van snelweg A12 tot en met de Hollandse IJssel. In het midden zijn de hoger gelegen zandige stroomruggen zichtbaar, met de fossiele rivierloop en aan weerszijden de lager gelegen polders met hun kleidek op een dikke laag veen. De archeologische vondsten van de Romeinse en middeleeuwse kolonisatie bevinden zich voornamelijk op de jongste stroomrug. Sommige vondsten liggen onder het grondwater, de meeste erboven.