interview
NAAR OVERZICHT

Datum: 10-07-2023

Het RingPark is een bewonersinitiatief voor een 2,5 km lange parkstructuur in de Utrechtse Dichterswijk. Als een kralensnoer rijgt het bestaande pleintjes, parkjes en speelplekken in de wijk aaneen tot een kwalitatief hoogwaardig verblijfsgebied. Kraal voor kraal wordt het park ontworpen met de buurt en met steun van lokale partijen en de gemeente gerealiseerd. Het initiatief laat zien dat het ontwerp van de leefomgeving niet alleen een zaak is van beleidsmakers, ontwikkelaars en ontwerpers, maar juist ook van bewoners. We spraken met mede-initiatiefnemer, landschapsarchitect en buurtbewoner Marc Nolden.

Door: Niels Huizinga

De Dichterswijk is een sociaal diverse buurt met her en der groen en speelplekken. Waarom wilden jullie hier een park aan toevoegen?

Toen we 10 jaar geleden begonnen was net station Vaartsche Rijn gebouwd, een nieuwe busbaan langs de Kruisvaart aangelegd en de wijk Parkhaven rond de oude Veilinghaven opgeleverd. Die grootschalige stedelijke ontwikkelingen legden een claim op de wijk, en vroegen om een groen antwoord. Vanuit de gemeente waren er geen intenties voor een groen structuurplan en dus zijn wij het zelf gaan doen: drie buurtbewoners en tevens landschapsarchitecten: Berdie Olthof, Michiel Huls en ik staken de koppen bij elkaar en ontdekten al vrij gauw de mogelijkheden van een ‘groene rondgang’.

Plankaart RingPark

We wilden dit stuk stad beter ontsluiten en de dominante verkeersstructuur rond de Croeselaan terugdringen. We wilden met name de haakse lijnen op de Croeselaan versterken. De Dichterwijk kent verder een duidelijk oud en een nieuw deel, met daarin een groot cluster sociale huurwoningen. Die scheiding was (en is) sterk en met dit park wilden we juist de sociale verbinding mogelijk maken. Het RingPark als een verbindende herkenbare ruimte waar je elkaar kunt ontmoeten en die toegankelijk is voor iedereen die hier woont en werkt. 

Al vrij snel tekenden we een structuur: van het ene water, de Kruisvaart, over de Croeselaan naar het andere water, het Merwedekanaal. Zo ontstond een ring, waarmee we allerlei pleintjes en groene plekken aan elkaar knoopten. We benoemden zes deelgebieden, elk met een eigen karakter, waarvan we de kwaliteiten en kansen hebben vastgelegd in een inrichtingshandboek. Vervolgens zijn op we op zoek gegaan naar financiering en samenwerking in en met de wijk. Nadat we in 2015 financiële steun kregen van het Aandeel in Elkaar Fonds van de Rabobank, is de bal echt gaan rollen . Dat is ook het moment geweest waarop we de Stichting Vrienden van het Ringpark hebben opgericht met brede vertegenwoordiging uit de wijk.

Ontwerpbeeld van een natuurvriendelijke oever en struinpad langs de Kruisvaart

Het RingPark is een initiatief van jullie als bewoners en ontwerpers; hoe hebben jullie de buurt erin meegekregen?

Vanaf het begin hebben we informatieavonden gehouden waar we onze ideeën met de buurt deelden. We tekenden aanvankelijk het park alleen op hoofdlijnen, en lieten zo ruimte voor nadere interpretatie en invulling. Dat ‘inkleuren’ is juist iets voor de bewoners, vonden we, die hun eigen wensen of voorkeuren hebben ten aanzien van een bepaald type groen of programma in hun straat. Het Ringpark dicteert niks, maar mobiliseert, en inspireert. Dit werpt zijn vruchten af: Er wonen ongeveer 8.000 mensen in de wijk, en we zien dat we inmiddels een grote groep volgers hebben die helemaal in zijn voor het RingPark. We hebben overal ogen en oren in de wijk. Er worden zelfs al huizen verkocht op Funda met de vermelding: ligging aan het RingPark.

Stichting Vrienden van het Ringpark en bewoners bij de Hefbrug, na toekenning van de subsidie Ruimte voor Initiatief, met toenmalig wethouder Klaas Verschuure (Foto: RingPark Dichterswijk)

Op welke manier zijn andere partijen betrokken?

Op allerlei manieren! Grote ontwikkelaars, maar ook kleine partijen zoals restaurant De Pomp, een kapper, restaurants, een huisarts en verschillende straatcomités doen mee. Het idee van investeren in de leefomgeving waar zij ook werken, heeft ertoe bijgedragen dat ze mee willen denken en tekenen. Zo heeft de Rabobank ons financieel gesteund omdat ze  het belangrijk vinden dat werknemers in het hoofdkantoor aan de Croeselaan een rondje kunnen lopen in het park. Ook kennisinstituut Trimbos aan de Da Costa Kade is ‘om’, omdat ze de waarde inzien van een plek midden in de wijk, aan het RingPark. Het vraagt van ons veel schakelen, maar het lukt ons telkens om het gezamenlijke verhaal te vertellen en zo alle partijen erbij te houden.

Je hebt het ontwerp van het park samen met twee andere landschapsarchitecten op hoofdlijnen geschetst. Waar ligt volgens jou de kracht van het ontwerp?

Die is drieledig. De ring is een concept dat tot de verbeelding spreekt. Het geeft een begrip van afstand: 2,5 km. Mensen snappen meteen, hier kan ik mijn hond uitlaten of hier is een rondje waar ik kan hardlopen. Ten tweede hebben we het concept van het kralensnoer. We hoeven niet die volle afstand van de ring te ontwerpen, maar we formuleren wat de kralen moeten zijn. Het zijn ruimtelijke eenheden die perfecte maat en schaal hebben en die zich goed verhouden tot de belevingswereld van bewoners en ondernemers. Elke gebied heeft een eigen historie en een eigen sfeer en dat laten we terugkomen in het ontwerp.

De zes deelgebieden van het RingPark

En dan is er het snoer waarmee we de deelgebieden aan elkaar verbinden. Dat maken we door gebruik te maken van herkenbare markeringen. Op zes markante plekken hebben we clusters van betonnen poefjes geplaatst. In de toekomst willen we ook op andere manieren verbinding creëren. Bijvoorbeeld in de vorm van een loper in bestrating die de route aangeeft. Of een klimaatadaptief beplantingsplan met planten en bomen die ook vruchtdragend zijn. Dit sluit ook aan bij de geschiedenis van het gebied, waar vroeger landbouw werd bedreven en groente en fruit werden verhandeld en geveild.

Het RingPark is een reactie op de stedelijke ontwikkelingen; zie je dat nieuwe plannen op hun beurt ook weer op het Ringpark reageren?

Een paar jaar geleden hebben we vooruitlopend op de ontwikkeling van de Kruisvaartkade een pontje aangelegd. Daarmee legden we een belangrijke ontbrekende schakel aan, zodat het rondje RingPark voor het eerst beleefd en bewandeld kon worden. Dit was een cruciale move. Want in dit gebied tussen spoor en water staat de komende jaren de ontwikkeling van woningbouw gepland. Het aanvankelijke plan van de ontwikkelaars was om woningen tot aan het water te bouwen, en de RingPark-route tussen de bouwblokken te laten slingeren. Maar dat vonden we een no-go. We wilden die oever openbaar houden zodat wandelaars van het ene water (de Kruisvaart) naar het andere water (het Merwedekanaal) konden lopen. Bovendien is de Kruisvaart een ecologische parel, met schoon water, bloemrijke oevers en nestelende ijsvogels. Dat wilden we veilig stellen. Dankzij het pontje hebben we ervoor gezorgd dat de plannen werden herzien. Ook op andere plekken fungeert het Ringpark als onderlegger en ‘kompas’ voor ontwikkelingen.

Het voetveer bij de Trimbostuin (Foto: RingPark Dichterswijk)

Wat zijn de toekomstplannen voor het park?

We werken stap voor stap. De stichting werkt momenteel aan projecten en acties voor de komende drie jaar. Dat kunnen concrete herinrichtingsprojecten zijn, maar ook lobbywerk of promotie in de vorm van bijvoorbeeld een hardloopwedstrijd of onze deelname aan de Dag van de Architectuur. We hebben de tijd mee. Natuurinclusiviteit en gezonde (groene) verstedelijking zijn hot items. We merken ook dat er vaart in zit, en de politiek werkt mee. Voor de korte termijn richten we onze pijlen op de Anna Maria van Schurmanstraat en op het (pont)parkje naast het Trimbos-instituut – waarvoor al een gedragen ontwerp klaar ligt. Er gaat het komende jaar veel gebeuren.

De Veilinghaven met groot nieuw plantvak op de kade (Foto: RingPark Dichterswijk)

Als je terugkijkt op wat jullie hebben bereikt, werkt het bottom-up initiatief?

Het was voor ons allemaal een enorm experiment. Tien jaar geleden raakten begrippen als ‘bottom-up-initiatieven’ en ‘stad maken van onderop’ in zwang. Het actieprogramma ‘Samen stad maken’ is daar het resultaat van. We zagen destijds dat het allemaal nog best bescheiden was. Kleine groeninitiatieven, geveltuinen, vergroening van straatjes. De Oosterspoorbaan was een van de grotere bottom-up initiatieven in Utrecht, maar dit is uiteindelijk toch een gemeentelijk project geworden. We voelden dat er met die kleinere projecten vrij snel een glazen plafond werd bereikt. Die belandden al gauw in een tussengebied waarin je als bewoners van alles zou willen, maar waar je ook tegen bestuurlijke en financiële grenzen oploopt. Wij wilden met het Ringpark nog een stapje verder gaan, en ontdekken of het mogelijk zou zijn om daaruit te breken en een groenstructuur te maken, waarmee we op stedenbouwkundig niveau zouden opereren.

Onze kracht lag in het feit dat we bewoners zijn, maar vooral ook kundige en ervaren ontwerpers. Het was voor de gemeente erg wennen toen wij onze plannen op het stadskantoor presenteerden. We klopten aan bij de stedenbouwkundige diensten, en vertelden ze over onze visie op de wijk. Dat was wennen voor ze. Maar gaandeweg leerden we elkaar steeds beter kennen. Het RingPark heeft echt wortel geschoten. Niemand kent ons plan níet. En omdat het concept zo eenvoudig en logisch is, kan het zichzelf vertellen en verspreiden.

Op 30 maart hebben bewoners en wethouder Eelco Eerenberg de laatste planten rond de Veilinghavenkade aangeplant en daarmee dit nieuwe deel RingPark officieel geopend.

Wethouder Eelco Eerenberg heeft afgelopen maart ons meest recente project – de vergroening van de Veilinghavenkade – geopend. Hij ziet dat het RingPark geen eendagsvlieg is maar dat het een beweging is. Hij noemde het een icoonproject van Samen stad maken. Er ontstaat een klimaat van experiment en durf waar ik zeer optimistisch over ben, terwijl dat niet echt de traditie is Utrecht in vergelijking met steden als Amsterdam of Rotterdam. Ik zie dat het echt aan het veranderen is. Groen groeit écht mee in deze snelst groeiende stad van Nederland.

Over Marc Nolden

Marc Nolden is zelfstandig landschapsarchitect en creatief adviseur ruimte. Hij studeerde bouwkunde, planologie en landschapsarchitectuur. Werkte voor diverse bureaus en overheden, en woont en werkt ruim 20 jaar in Utrecht.  In 2019 werd hij bekend als ‘Stegenman’ na een onderzoek naar ruim 300 stegen en gangen in Utrecht. In deze rol heeft hij voor AORTA de Schaduw- en stegentour opgezet.

Meer over het RingPark en de inititiatiefnemers