Datum: 03-10-2014
Als onderdeel van het Randstadspoor, dat hoogfrequente treinverbindingen faciliteert binnen de Utrechtse regio, wordt in de loop van volgend jaar het nieuwe Station Vaartsche Rijn in Utrecht-Zuid opgeleverd. Na vier jaar intensief bouwen ontstaat er met de komst van het station een nieuwe dynamiek in het omliggende gebied. Al vanaf de plannenmakerij staat namelijk voorop, dat het station als nieuwe Zuidpoort van de stad moet fungeren. De recent geopende nieuwe onderdoorgang naar de Westerkade geeft daarbij al een doorkijkje naar de toekomst.
Tekst: Maurice Hengeveld
Dynamische verbinding
Hoewel er door een uitspraak van de Raad van State pas eind 2016 treinen kunnen stoppen zal de volgend jaar verwachte oplevering van Station Vaartsche Rijn de opmaat vormen naar een nieuwe dynamiek in het omliggende gebied. Daarbij staat de herontwikkeling van Rotsoord van voormalig industriegebied naar creatieve hotspot voorop. De ligging tegen de zuidpunt van de binnenstad biedt de mogelijkheid dit gebied te laten uitgroeien tot een zuidelijke uitloper van die binnenstad, een ontwikkeling die wenselijk is om de druk op de binnenstad te verkleinen. De komst van Station Vaartsche Rijn draagt hieraan bij door Rotsoord beter bereikbaar te maken. Het station krijgt 2 ruime onderdoorgangen die aansluiten op zowel de Wester- als de Oosterkade én biedt meer ruimte voor de Vaartsche Rijn. Daarnaast zijn er een aantal commerciële functies voorzien en komt er een parkeergarage onder het station met circa 210 plekken.
Nieuwe functies
Vroeger vormde de spoorlijn bij het toekomstige station Vaartsche Rijn de grens tussen stad en landschap. De lijn die hier dwars doorheen liep, was die van de trekvaart: een handelsroute over het water van buiten naar binnen en weer naar buiten. Het nieuwe station komt te liggen op het kruispunt van deze twee lijnen. Aan de westkant lag eerst een dijk, later kwamen hier woningen. Aan de oostkant lag een gemengd gebiedje met industrie, buitenplaatsen, civiele bouwwerken en open buitenruimte. Ook in het hedendaagse Utrecht ligt het toekomstige station op een grens. Aan de ene kant ligt het historische centrum en aan de andere kant het nog steeds gevarieerde gebied Rotsoord ‘de Helling’, dat inmiddels een creatieve functie heeft. Op zoek naar een structuur om beide te verbinden kwam de gemeente in 2005 tot een ambitie voor het Vaartsche Rijnstation als een knoop, een kruispunt, een halte: functioneel en voorzienend.
Vragen, vragen, vragen…
‘Hoe kan het nieuwe Station Vaartsche Rijn betekenisvol bijdragen aan de ontwikkeling van het omliggende gebied?’ Dat was één van de vragen tijdens het debat ‘Halte Vaartsche Rijn Station’, in 2007 georganiseerd door architectuurcentrum Aorta. Destijds, voor aanvang van de bouw, was nog een groot aantal zaken onduidelijk en onzeker rond het belang, de functie en de inpassing van het nieuwe station. Wordt het een stationsgebouw of een halte? Een op-, uit- en overstappunt, maar wie faciliteer je daar precies mee? Welke (commerciële) functies komen er onder het station? Voor wie is de parkeergarage bestemd en heeft die geen aanzuigende werking op het verkeer? Hoe zit het met de levendigheid en de sociale veiligheid rond het station. Die zaken werden er tijdens het debat destijds niet allemaal veel duidelijker op en ook nu het station zijn voltooiing nadert leven er bij menigeen nog vragen. Eén ding stond echter in 2007 al als een paal boven water, het station zou gaan fungeren als nieuwe Zuidpoort van de stad.
Civieltechnisch ‘kunstwerk’
‘Een spoordijk die geen dode dijk meer is, maar een serie blokken in het stedelijk weefsel.’ Die uitleg gaf Paul van der Ree (Studio SK en architect van het stationsconcept) in 2007 aan zijn ontwerp. ‘Onder het spoor bouwen levert dubbel grondgebruik op en maakt van het gebied een hoofdstedelijk stukje binnenstad.’ Van Bleekstraat tot Albatrosstraat bedraagt de totale lengte van het civieltechnisch ‘kunstwerk’ 175 meter met een onderdoorgang van circa 50 x 60 meter. De kolommen onder de spoorbanen en perrons zijn ter vergroting van de transparantie aan de bovenkant opengewerkt. De poortfunctie tot de stad wordt benadrukt door een betonnen portaal, dat aan de zuidzijde vrijstaand voor de onderdoorgang is geplaatst. Het accent van de langzaam verkeersverbinding tussen Rotsoord en binnenstad ligt aan de kant van de Oosterkade. Zowel vanaf de Ooster- als de Westerkade zijn de perrons bereikbaar via trappen. Daarnaast zijn de kades verbonden door een voetgangersbrug.
Onderdoorgang Westerkade / Foto Maurice Hengeveld
Hoogwaardige afwerking
De stationsonderdoorgang wordt uitgevoerd als hal met wanden van metselwerk met metalen puien en plafonds afgewerkt met hout. Vides maken daglichttoetreding en visueel contact met de perrons mogelijk. Het plaveisel wordt uitgevoerd in natuursteen en de wanden van de trapopgangen afgewerkt met licht glasmozaïek. De dijkwanden zijn eveneens gemetseld met een lange baksteen, verwerkt met geaccentueerde horizontaliteit en daarmee passend in de context. In deze wanden en in die van de secundaire onderdoorgangen zijn betonnen kaders opgenomen, die op stedenbouwkundig relevante plaatsen tot boven de spoorbaan zijn doorgetrokken. Waar de kaders geen gevelopening bevatten, wordt beplanting op gaaswerk aangebracht, boven water bestaat de kadervulling uit metselwerk. De secundaire onderdoorgangen worden verlicht door in de kaders opgenomen verlichtingsornamenten. De geluidschermen zijn analoog aan de eerder langs het Randstadspoor voorzieningen.
Meer dan alleen halte
Niet alleen is Station Vaartsche Rijn een halte op het toekomstige tracé van het Randstadspoor, het is tevens tramhalte voor de Uithoflijn, de belangrijkste schakel in de bereikbaarheid van het Utrecht Science Park/De Uithof. Ter bevordering van levendigheid en sociale veiligheid is onder de haltes, op de koppen van zowel Ooster- als Westerkade, ruimte beschikbaar voor kleinschalige winkel- en horecavoorzieningen gericht op reizigers en passanten. Hier komen ook fietsenstallingen waar fietsers gratis hun fiets kunnen stallen. Ook is er een parkeervoorziening met circa 210 plekken gerealiseerd onder de spoorbaan tussen de Oosterkade en de Albatrosstraat, bereikbaar via de Baden Powellweg. Dit najaar besluit het college definitief over de exploitatie hiervan. In samenspraak met de bewoners van de Pelikaan- en de Vaartsestraat wordt de inrichting van beide straten verder uitgewerkt. De bewoners van de Pelikaanstraat krijgen bovendien de gelegenheid om de ruimte onder de HOV-baan in hun straat in gebruik te nemen als compensatie voor de aanleg van de Uithoflijn, bijvoorbeeld voor opslag of stalling.
Goede hoop
Met de laatste bouwactiviteiten nog in volle gang vergt het nog enige verbeeldingskracht om zowel ruimtelijke werking als toekomstige potentie van Station Vaartsche Rijn als nieuwe verbinding juist in te schatten. Of de kwalificatie ‘Zuidpoort van de stad’ goed is gekozen zal binnen afzienbare tijd blijken, als forenzen, fietsers en voetgangers bezit nemen van dit nieuwe stukje binnenstad. De bij dit artikel geplaatste artist impressions geven daarop echter goede hoop.
Station Vaartsche Rijn / Render Studio SK
Maurice Hengeveld is freelance tekstschrijver-redacteur-journalist en tevens als pr/communicatiemedewerker verbonden aan het gebiedsproject Meer Merwede. Hij werkte voorheen als hoofdredacteur bij DUIC.nl en als coördinator pr/communicatie bij De Kargadoor. Maurice richt zich voornamelijk op storytelling, brand journalism en web content strategie en schrijft graag over zijn stad: Utrecht.