Datum: 19-04-2022
Vier interdisciplinaire ontwerpteams hebben elk hun eigen landschap van verlangen geschetst. Opvallend is dat binnen de huidige ‘Toets- en afwegingskaders voor grootschalig opwekken van duurzame elektriciteit’ geen enkele schets uit het ontwerpend onderzoek de eindstreep zou halen. Hoe komen we met de huidige afwegingskaders tot de ‘Landschappen van verlangen’?
Deze column is onderdeel van de publicatie Routes naar het Landschap van Verlangen over zonne-energieproductie als aanjager voor landschapsontwikkeling. Met ontwerpvoorbeelden, columns en een routekaart biedt deze publicatie inspiratie en inzichten voor iedereen die te maken heeft met de komst van zonnevelden.
Door: Jolanda van Looij
De afwegingskaders, om te kunnen beoordelen of nieuwe initiatieven voldoen aan de door de Lopikerwaard-gemeenten gestelde voorwaarden, zijn echter zorgvuldig overwogen. De gemeenten Lopik, IJsselstein, Montfoort, Oudewater en Woerden geven aan wanneer en welke gebieden er worden opengesteld. Deze gebieden zijn grotendeels gebaseerd op de landschappelijke eenheden. Per gebied worden er zowel ruimtelijke, als wettelijke en maatschappelijke voorwaarden gesteld.
Jolanda van Looij
Binnen deze afwegingskaders is het opwekken van elektriciteit het hoofddoel. Wanneer de huidige marktwerking gevolgd wordt, wordt het landschap tekortgedaan en worden de gebieden hooguit ‘Landschappen van acceptatie’. De Lopikerwaard-gemeenten stellen in hun afwegingskaders dat het geen statisch document is, maar worden periodiek aangepast. Welke aanpassingen kunnen er op basis van dit ontwerpend onderzoek gedaan worden om te komen tot ‘Landschappen van verlangen’?
Bij alle ontwerpen gaat de elektriciteit opwek een symbiose aan met andere grote gebiedsopgaven, zoals het tegengaan van de bodemdaling, de transitie naar kringlooplandbouw, het bieden van een interessant en robuust leefgebied voor dier en mens of een combinatie hiervan. Het opwekken van elektriciteit is niet het hoofddoel, maar een middel om de andere gebiedsopgaven mogelijk te maken. Deze opgaven worden in de afwegingskaders zijdelings genoemd, maar een samenhangende aanpak ontbreekt nu nog. Door het uitvoeren van scenariostudies kunnen nieuwe inzichten en innovaties in kaart gebracht worden. Een integrale en gebied specifieke aanpak is een prangende aanvulling op de huidige afwegingskaders.
Geef de mogelijkheid tot afwijken van de kwantitatieve voorwaarden, wanneer er aan de kwalitatieve voorwaarden wordt voldaan. Beschrijf het achterliggend doel van de voorwaarden in plaats van een strikte beperken, zoals bijvoorbeeld de maximale hoogte van 2,5 meter in het open landschap. Beleving van het open landschap is slechts deels afhankelijk van de hoogte van het paneel. Het type zonnepaneel is minstens zo belangrijk. De over twee assen roterende panelen van Vista laten zien dat het open landschap behouden kan blijven met panelen hoger dan 2,5 meter, als een minimale onderlinge afstand van 15 meter wordt aangehouden.
Het uitsluiten van gebieden werkt op de korte termijn behoudend, maar zorgt ook voor stilstand in de ontwikkeling binnen de afwegingskaders. Laat de ambities meegroeien met innovaties binnen de gebiedsopgaven. De Zonnekever is een mooi voorbeeld waarbij gebruik wordt gemaakt van de nieuwe innovaties zoals de lichtgewicht recyclebare zonnepanelen. Door het opstarten van pilots kan er ervaring opgedaan worden in de integrale aanpak en samenwerkingen. Laat de maat en schaal van de pilots aansluiten op de ambities die gerealiseerd kunnen worden. Wanneer bodemdaling tegengaan een doel is, is er een minimale grootte nodig om het effect te kunnen meten.
Het ontwerpend onderzoek ‘Landschappen van verlangen’ laat zien dat er volop kansen liggen voor duurzame elektriciteit opwekking binnen Het Groene Hart. De vier verschillende onderzoeken hebben elk hun eigen invalshoek, die in de afwegingkaders geïntegreerd kunnen worden. Dit gecombineerd met de eeuwenoude traditie ‘werk met werk maken’ geeft perspectief dat elektriciteitswinning een positieve bijdrage kan leveren aan de transformatie naar een landschap van verlangen.
Jolanda van Looij, landschapsarchitect bij MooiSticht, werkt sinds 2013 als ervenconsulent in de provincie Utrecht. Het ervenconsulentschap van MooiSticht adviseert initiatiefnemers in het buitengebied over ruimtelijke kwaliteit. Met name voor die initiatieven die niet passen in het geldende bestemmingsplan, maar die wel in lijn liggen met het provinciaal ruimtelijk beleid bewijst de ervenconsulent zijn waarde. Met maatwerk en het realiseren van extra ruimtelijke kwaliteitswinst worden deze initiatieven toch mogelijk gemaakt.