Lezing door Paul Achterberg, landschapsarchitect en directeur Atelier Quadrat, over Kanaleneiland als groene oase in een zich verdichtende stad; in het kader van de tentoonstelling Dromen in Beton in het Centraal Museum Utrecht.
Kanaleneiland is gebouwd volgens de idealen van de functionele stad. Het is een ruim opgezette wijk met licht, lucht en ruimte, met gestapelde woningen omringd door veel groen. De hoogtijdagen van het begin verloren hun glans in de jaren zeventig en tachtig en ook veel groen is in de loop van de tijd opgeofferd aan bijvoorbeeld parkeerplaatsen. Landschapsarchitect Paul Achterberg zal in zijn lezing spreken over de oorspronkelijke ideeën en idealen van het groen, en hoe dit een groene impuls kan geven aan de huidige transformatie- en verduurzamingsopgave nodig voor de klimaatadaptatie.
Paul Achterberg, Quadrat
Routekaart Kanaleneiland
De naoorlogse wijk Kanaleneiland in zuidwest Utrecht werd ontwikkeld als één grote compositie, één ontworpen systeem. Maar dat was in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Het is de vraag of dit systeem nog is toegerust op actuele opgaven als klimaatadaptatie en energietransitie. Om deze vraag te beantwoorden organiseerde Architectuurcentrum AORTA in het voorjaar van 2019 twee ontwerpateliers met verschillende specialisten, waaronder Paul Achterberg van Atelier Quadrat. De resultaten zijn verbeeld in de zogenaamde Routekaart met ontwerpprincipes voor een klimaatbestendige wijk. De Routekaart geeft handvatten hoe oorspronkelijke ontwerpprincipes gekoppeld kunnen worden aan de techniek van de klimaatopgave in de naoorlogse wijken. Deze aanpak is niet alleen bruikbaar voor Kanaleneiland, maar ook voor naoorlogse uitbreidingswijken in het algemeen.
Waardevolle groenstructuur
De naoorlogse wijk Kanaleneiland wordt landelijk gezien als één van de betere. De waarde zit met name in het ruime groen, en de stedenbouwkundige opzet. Deze grote maat biedt veel kansen voor een moderne omgang met groen, water en klimaatadaptatie. Tegelijkertijd is er een kans omdat deze wijken aan de beurt zijn voor grootschalige renovatie en herontwikkeling. De fijnzinnige opzet van naoorlogse wijken zoals Kanaleneiland waarbij bebouwing, openbare ruimte en groen elkaar versterken en aanvullen, is tegelijkertijd erg kwetsbaar. Als op microniveau een aanpassing wordt gedaan, heeft dat vaak een repeterend negatief effect op het totaal. Inzicht in deze oorspronkelijke samenhang in de ontwerpgrammatica is essentieel om met de juiste argumenten deze wel of niet te benutten. In de loop van de tijd is er veel veranderd, bijvoorbeeld door toegenomen parkeerdruk. Ook houdt de projectgedreven aanpak vaak geen rekening met grotere stedenbouwkundige en landschappelijke structuren. Herstel van de cultuurhistorisch waardevolle structuur van de wijk is, zeker omdat er op veel plekken is gekozen voor renovatie, de huidige gemeentelijke ambitie.
Kanaleneiland, ANP
Veel partijen werken in de naoorlogse wijken aan slimme oplossingen voor nieuwe vraagstukken zoals energie en het klimaat. Ook zijn er wensen om de woningvoorraad te differentiëren, en te verdichten. AORTA startte in 2019 met ontwerpend onderzoek naar de toepassing van de oorspronkelijke ontwerpprincipes voor een klimaatbestendige omgeving. De kennis over de principes achter het groen van toen en de relatie tussen bebouwing en groen, mist in het idioom van de gemeente, waterschap en corporaties. De nieuwe opgave van klimaatadaptatie lijkt goed aan te kunnen sluiten bij de oorspronkelijke cultuurhistorische kwaliteiten. Daarom hebben we een voorbeeldgevende, toekomstbestendige ontwerpgrammatica gemaakt voor vergelijkbare naoorlogse wijken. Het resultaat is de routekaart CIAM 2.0. Deze ontwerpgrammatica is ook in te zetten voor andere vraagstukken die ingrijpen in de publieke ruimte, zoals de energietransitie en verdichten.
Kanaleneiland, Utrecht
AORTA doet haar onderzoek in het kader van het Ontwerpprogramma Erfgoed en Ruimte van Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Dat programma betrekt ontwerpers en erfgoed professionals bij actuele vraagstukken op het snijvlak van klimaat, energie, ruimte en erfgoed met als doel een toekomstgerichte benadering van het Nederlandse cultuurlandschap en een duurzame ontwikkeling van onze dagelijkse leefomgeving. Het onderzoek van AORTA is één van de 16 projecten in Nederland waarin de onderlinge relatie tussen klimaatadaptatie, energietransitie, erfgoed, ruimte en rol van ontwerp wordt verkend.
De lezing ‘Kanaleneiland als groene oase in een zich verdichtende stad’ maakt deel uit van een debatreeks georganiseerd rondom de tentoonstelling ‘Dromen in Beton’, te zien t/m januari 2020. Kijk voor de volledige reeks debatten op agenda Centraal Museum
Uitgelicht: 12 januari, Centraal Museum, Marco Broekman, architect en stedenbouwer, één van de makers van de nieuw te bouwen wijk Merwede