Datum: 25-09-2013
Tekst: Anne Marie Gout
Hoe groen is Utrecht eigenlijk? Wat hebben een groene stad en een gezonde stad met elkaar te maken? En welke rol speelt de GG&GD hierin? Ik werk bij de GG&GD in Utrecht. Ik ben een groot liefhebber van groen. Misschien wel omdat ik opgegroeid ben op de Veluwe, waar ik als kind veel in het bos speelde. Ik heb het geluk dat ik in mijn werk een steentje bij kan dragen aan een groener Utrecht. Een steentje vanuit gezondheidsperspectief.
Eerst iets over de relatie tussen groen en gezondheid. Groen is heel belangrijk voor de gezondheid. Dat is niet zomaar een gevoel of een bewering, maar dat wordt door steeds weer nieuwe wetenschappelijke onderzoeken daadwerkelijk aangetoond. Onderzoek onder de toepasselijke noemer Vitamine G toont aan dat mensen die in een weinig groene omgeving wonen een 1,5 maal grotere kans hebben om zich minder gezond te voelen. Dat geldt vaak voor bewoners van achterstandswijken. De relatie tussen groen en gezondheid werkt op verschillende manieren: via stressreductie, door ontmoeting en sociale contacten, en door bewegen. Dat laatste geldt vooral voor kinderen. Uit onderzoek van KPMG blijkt dat de maatschappelijk baten van investeren in groen 1,5 tot 2 keer hoger dan de kosten, en dat investeren in groen zich terugbetaalt in lagere ziektekosten voor depressie en overgewicht. Door groen in ziekenhuizen herstellen patiënten sneller. Zelfs afbeeldingen van groen bevorderen de gezondheid. Er lopen op dit moment diverse onderzoeken om te kijken naar de kwaliteit en het daadwerkelijk gebruik van het groen en de relatie met gezondheid.
Gezondheidsadvies
Over de waarde van groen voor de gezondheid hoeven we dus niet meer te discussiëren. Maar wat kun je daar nu mee als gemeente? In Utrecht vindt het bestuur een gezonde stad heel belangrijk. Zo belangrijk dat in 2012 is besloten dat gezondheidsaspecten structureel meegenomen moeten worden bij de ruimtelijke ontwikkeling in de stad. In de praktijk betekent dit dat de GG&GD bij alle ruimtelijke en bereikbaarheidsprojecten gevraagd wordt een gezondheidsadvies te geven en dat gezondheidsaspecten naast andere aspecten worden meegewogen in besluiten over projecten. Utrecht is daarmee koploper in Nederland: in geen enkele andere gemeente is gezondheid zo structureel onderdeel van de ruimtelijke ordening. Tegelijkertijd zijn we lerend: we werken aan het goed inpassen van de advisering in het planproces, we verbeteren de adviezen en proberen collega’s intrinsiek te motiveren om te werken aan een gezondere stad. Dat doet de GG&GD in samenspraak met RO- collega’s. Gezondheidsadviezen gaan over de bekende thema’s als luchtkwaliteit en geluidsoverlast, maar ook steeds vaker over aspecten die de gezondheid van de Utrechters kunnen bevorderen, zoals groen en het stimuleren van dagelijkse beweging. Gezondheid kan bevorderd worden door de manier waarop de openbare ruimte is ingericht. Door de gezonde keuze de gemakkelijkste en aantrekkelijkste keuze te maken, wordt een gezonde, actieve leefstijl bevorderd. Over de gezondheidseffecten van een groene omgeving heb ik het al gehad. De GG&GD wordt zo een medestander in het zoeken naar een goede stedelijke ontwikkeling: in de ruimtelijke ordening is het gezondheidsargument een extra argument voor vergroening van de stad met groen van hoge (gebruiks-)kwaliteit.
Foto: Anne Marie Gout
Eetbaar Utrecht
Een bijzondere rol is weggelegd voor eetbaar groen in de stad. In Utrecht wordt steeds meer voedsel in de stad verbouwd. Soms op heel kleine schaal op het balkon of in de geveltuin, maar ook gezamenlijk in een buurtmoestuin in een plantsoen of op een braakliggend terrein, en steeds vaker zoeken ook professionals locaties om op bedrijfsmatige wijze voedsel te verbouwen in de stad. Er is steeds meer aandacht voor waar ons voedsel vandaan komt. Niet alleen vanuit educatief oogpunt voor kinderen, maar ook vanwege steeds nieuwe voedselschandalen, de idiote afstanden die ons voedsel inmiddels aflegt over de aardbol (zelfs in de zomer liggen er nog sperzieboontjes uit Egypte in de supermarkt!) en de niet-duurzame manier van produceren. Stadslandbouw is booming in Utrecht! Zelf je eigen voedsel verbouwen brengt je dichter naar de oorsprong van voedsel. In Utrecht bestaat sinds een aantal jaren een netwerk van enthousiastelingen en professionals die bezig zijn met stadslandbouw: Eetbaar Utrecht. De regionale producten van Lekker Utregs genieten landelijke bekendheid. De gemeente ziet het belang van deze ontwikkelingen voor de stad: vergroening, ontmoeting en sociale cohesie, bewegen in de buitenlucht, educatie over de herkomst van voedsel en revitalisering van gebieden. Er zit heel veel energie in de stad op dit onderwerp. Hier past geen regierol voor de gemeente bij, maar de gemeente heeft wel een rol te vervullen, zoals zichtbaar maken wat er allemaal gebeurt in de stad, het verbinden van initiatieven en netwerken en het faciliteren van initiatieven voor zover nodig en mogelijk. Dit is de Utrechtse voedselstrategie. Die faciliterende rol is nieuw voor de gemeente, die zijn we aan het leren.
Als GG&GD hebben we bewust gekozen voor inzet op dit thema, omdat we denken dat voedsel verbouwen in de stad een middel is om gezondheidswinst te boeken. Vanuit dit idee stimuleren we het ontstaan van buurtmoestuinen in de stad, en zoeken we naar verbinding met activiteiten over gezonde, betaalbare voeding en gezond gewicht. Samen met de Wageningen Universiteit onderzoeken we de effecten van samen tuinieren in buurtmoestuinen op de gezondheid en op de zogeheten determinanten die de gezondheid beïnvloeden, zoals sociale contacten, bewegen in de buitenlucht en gezonde voeding. Stadslandbouw is bij uitstek een thema om samenwerking op te zoeken, zowel in de stad als binnen de gemeentelijke organisatie. De gemeente doet mee in het netwerk Eetbaar Utrecht. Vanuit het groenprogramma wordt geëxperimenteerd met stadslandbouw, onder andere met een subsidieregeling voor nieuwe initiatieven, een kaart met mogelijke locaties, en het faciliteren van het netwerk Eetbaar Utrecht. Natuur- en Milieucommunicatie ondersteunt nieuwe initiatieven, en biedt al jaren allerlei educatieve activiteiten voor kinderen. En de gemeente is samen met Eetbaar Utrecht bezig om de Dag van de Stadslandbouw, hét landelijke congres over dit thema, naar Utrecht te halen in 2014.
De stad vergroent en landbouw in de stad komt weer terug na decennialange afwezigheid. Voor mij is Utrecht een mooie, groene en gezonde stad!
Meer informatie over stadslandbouw in Utrecht op:
Terra Incognita – Vlaaien op Neude
Anne Marie Gout is sociaal geograaf en houdt zich als procesmanager gezondheidsbevordering bij de GG&GD Utrecht bezig met advisering over gezonde leefomgeving en is projectleider van de Utrechtse voedselstrategie.