Gebiedsgericht, participatief en rechtvaardig werken aan duurzame energie-opwek is noodzakelijk om verschillende ruimtelijke opgaven in elkaar te puzzelen in de beperkte ruimte en draagvlak te creëren. Maar hoe doe je dat? Welke stappen moet je zetten? AORTA en Heuvelrug Energie delen de stappen die in het project zijn genomen en de geleerde lessen.
Aanloopperiode
AORTA en Heuvelrug ontdekten dat de dominante monofunctionele aanpak van zonnevelden leidt tot ongewenste effecten op landschap en lokaal draagvlak én kansen voor slimme functiecombinaties onbenut laat. Zij vonden elkaar in een sterk pleidooi voor een integrale, gebiedsgerichte aanpak met vroegtijdige betrokkenheid van inwoners en belanghebbenden.
- December 2019: Publicatie paper ‘Naar een vitaal en energiek platteland’. Pleidooi voor integrale aanpak van de stikstofproblematiek, klimaat, biodiversiteit en doelen van de Regionale Energie Strategie.
- Augustus 2021: Heuvelrug Energie dient samen met bewoners van Overberg een initiatief in voor de ontwikkeling van een zonnepark Overberg-Grift langs de A12, met gebiedsgerichte aanpak.
- Augustus-november 2021: Problemen met de beoordeling van initiatief Energiepark Overberg-Grift door gemeente Utrechtse Heuvelrug. Beoordelingssystematiek houdt geen rekening met participatie van bewoners en belanghebbenden in het gebied en bevoordeelt commerciële ontwikkelaars met grondpositie.
- Oktober 2022: Landschappen van verlangen wordt gepubliceerd. Hierin wordt de integratie van zonnevelden in het Groene Hart verbeeld, geeft positie en voorrang aan een ontwerpaanpak vanuit maatwerk door een omgevingsgerichte integratie van meerdere opgaven in het landelijk gebied. Landschappen van verlangen is een project van AORTA, PARK-Utrecht, MooiSticht en Ben Kuipers Landschapsarchitect in samenwerking met vijf deelnemende gemeenten in de Lopikerwaard: Woerden, Lopik, IJsselstein, Montfoort en Oudewater.
Stakeholderssessie op 10 mei 2024 in Doorn
Stap 1. Start een initiatief
Betrek samenwerkingspartners, stel ambities/ doelen vast en maak een plan van aanpak.
Van wie is de energie? is in januari 2024 gestart als een samenwerking tussen Architectuurcentrum AORTA en Heuvelrug Energie. Lees meer over de aanleiding en doelen van het project
Stap 2. Breng de stakeholders in kaart en ga in gesprek
Wie zijn de stakeholders en hoe willen ze invulling geven aan hun leefomgeving? Inventariseer de wensen, dromen, en belangen en hoe ze aankijken tegen andere belangen. Welke relaties hebben ze met elkaar hebben en hoe beïnvloeden ze elkaar? Welke invloed op/ mogelijkheden tot beïnvloeding van plannen hebben ze?
Van wie is de Energie? heeft februari-maart 2024 gesprekken gevoerd met stakeholders en op basis daarvan een stakeholdersanalyse gemaakt
Stap 3. Analyseer de opgave
Gebiedsanalyse
Hoe zit het gebied in elkaar? Welke grote ruimtelijke opgaven strijden hier om de ruimte? Wat is het laadvermogen en welke opgave(n) passen dan in het gebied?
Financiële analyse
Hoe lopen de geldstromen nu en wat zijn mogelijke verdienmodellen?
Bureauonderzoek
Breng lopende programma’s in kaart en wees je bewust van ontwikkelingen bij overheden.
Van wie is de energie? heeft geput uit:
- Ambitiedocument Blauwe Agenda Utrechtse Heuvelrug (juni 2022) van waterschappen HDSR en Vallei en Veluwe, Vitens, terreinbeheerders, grondeigenaren, LTO, Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, gemeenten en provincie) met als ambities: grondwatervoorraad vergroten, water langer vasthouden, duurzaam watergebruik voor alle functies en belangen.
- Uitvoeringsagenda Blauwe agenda Utrechtse Heuvelrug (april 2023) met overzicht van uit te voeren projecten.
- Startnotitie Utrechts Programma Landelijk Gebied (UPLG) (mei 2023): Provincie Utrecht stelt vast: streven naar een vitaal landelijk gebied, waarin een gezonde natuur, een klimaatbestendig watersysteem en een economisch rendabele en duurzame landbouw hand in hand gaan.
- Motie van de gemeenteraad Utrechtse Heuvelrug (november 2023) voorkeur voor integrale gebiedsgerichte aanpak.
- Tweede Kamerbrief over aangescherpte voorkeursvolgorde zon van ministers Jetten en de Jonge (november 2023): zonneweides en zonneparken op landbouw- en natuurgronden zijn met enkele uitzonderingen niet langer toegestaan. Als Zon-PV financieel bijdraagt aan het mogelijk maken van de gebiedsgerichte opgaven voor een maximale periode (30 jaar), waarna de gebieden hun definitieve bestemming zullen krijgen, zijn er wel mogelijkheden. Juist in het Langbroekerweteringgebied spelen gebiedsgerichte opgaven én kunnen zonnevelden deze financieel mogelijk maken.
- Beleidskader zonnevelden Gemeente Utrechtse Heuvelrug (april 2024) met gebiedsgerichte benadering en meervoudig grondgebruik als belangrijke voorwaarden.
Stap 4. Organiseer sessies met stakeholders
Nadat je de stakeholders afzonderlijk hebt gesproken en het gebied hebt geanalyseerd, is het tijd om de stakeholders bij elkaar te brengen en gezamenlijk doelstellingen, belangen en wensen van beleid, gebied en bewoners over elkaar te leggen.
Geef samen met stakeholders vorm aan de sessies en heb daarbij ook oog voor bestuurlijke verankering
- Participatie: Hoe zorgen we voor actieve participatie van alle relevante partijen, zodat hun belangen voldoende aandacht krijgen?
- Behoeften: Wat heeft de stakeholdergroep nodig voor verdere uitwerking naar een plan?
- Rechtvaardigheid: Hoe verankeren we lokaal eigenaarschap in het verdere proces?
Van wie is de energie heeft tussen april en augustus 2024 drie stakeholdersessies georganiseerd.
Stap 5. Deel de resultaten
Zorg dat de resultaten worden gedeeld en beschikbaar worden gemaakt.
Stap 6. Plan een vervolgtraject
Concretiseer de plannen uit de voorbereide fase, bijvoorbeeld door een gebiedsgericht pilotproject starten.
Van wie is de energie? heeft stappen gezet om in een vervolgfase de resultaten verder te brengen: van toekomstperspectief naar ruimtelijk initiatief.