Tot welke ruimtelijke oplossingen voor het mooie gebied tussen de Utrechtse Heuvelrug en de Langbroekerwetering kom je als je de doelstellingen, belangen en wensen van beleid, gebied en bewoners over elkaar legt? Deze vraag vormt de basis voor drie co-creatieve werksessies die tussen april en augustus 2024 in Doorn zijn gehouden.
Uitgangspunten
In de eerste van de drie sessies verkenden we met elkaar de ruimtelijke opgaven, waarden en wensen van betrokkenen en hoe (zwaar) we die laten meewegen bij de toekomstige ontwikkeling. Dit leidde tot een lijst van gezamenlijke uitgangspunten:
- Betrek de agrariërs en zorg voor economisch perspectief
- Behoud het kleinschalige, karakteristieke landschap
- Verbind natuurgebieden en versterk de biodiversiteit
- Draag bij aan verduurzaming van landbouw: verbind energietransitie aan landbouwtransitie
- Creëer korte, lokale voedselketens (Local4Local)
- Maak ruimte voor kleinschalige opwek van zonne-energie dat goed is ingepast in het landschap
- Verbeter waterkwaliteit, benut opslag en vasthouden van water met energie-opwek
Stakeholdersessie 10 april 2024
Van hieruit willen we samen ontwikkelingsrichtingen schetsen. We maken daarbij verschil in landschapseenheden met een eigen karakteristiek, die andere kansen en knelpunten hebben. Zo speelt op de Heuvelrug bijvoorbeeld verdroging een belangrijke rol. Langs de Langbroekerwetering zijn vele landgoederen te vinden. Hier en in de N2000 gebieden Overlangbroek en Kolland kan beter gebruik worden gemaakt van de kwel.
Onzekerheden
Naast de karakteristiek van het gebied zien we trends/ontwikkelingen die in het gebied spelen of op ons afkomen. Deze inventariseren we gezamenlijk. De trends en ontwikkelingen zijn niet voor iedereen van dezelfde waarde en ook onzeker. We verkennen samen wat voor ieder belangrijk is en hoe ontwikkelingen samenhangen. De belangrijkste onderwerpen vertalen we in polen op de assen van een kruis met een x-as en een ij-as. Het doel is om scenario’s te schetsen die meer of minder wenselijk zijn. Je denkt bijvoorbeeld snel aan doorgaan op dezelfde voet met schaalvergroting in de landbouw en natuur beschermen of het zoeken naar alternatieven zoals natuurinclusieve landbouw. Omdat de agrariërs helaas zelf niet aan tafel zitten is het lastiger om hier goed over te spreken. Het op deze manier denken over ontwikkelingen geeft echter wel aan dat er keuzes zijn te maken. En welke keuze kan en wil het gebied zelf maken?
Scenario’s voor het gebied
In de tweede sessie zochten we gezamenlijk verder naar veelbelovende combinaties van functies voor Langbroek-Kolland en werkten aan verschillende denkrichtingen en scenario’s. Welke trends, dilemma’s, urgenties en onzekerheden zien we en wat willen we hiermee? Wat zijn mogelijke ontwikkelpaden?
In groepen is er tijdens de tweede bijeenkomst gewerkt aan scenario’s door met de onzekerheden en wenselijke ontwikkelingsrichtingen te spelen. Voor verschillende thema’s. zoals landbouw, natuur, recreatie, is geschetst wat dit dan zou kunnen betekenen. Het is een eerste vingeroefening om grip te krijgen op een gewenste richting. Na de bijeenkomst is al het denkwerk samen genomen en getracht om dit in 2 scenario’s uit te werken. In dit scenario is en assenkruis met op de x-as scheiden van functies tegenover verweven van functies. Op de y-as staan bodem en water sturend (systeemgericht) tegenover een conservatieve houding van symptoomgericht. Dat laatste is best lastig omdat water en bodem sturend al een nationaal beleidsuitgangspunt is dat al heel structurerend is en eigenlijk redelijk automatisch leidt tot meer verweving van functies. Toch leidt het deels wel tot een andere uitwerking van de thema’s.
(klik voor grotere weergave)
Bodem en water sturend
Randvoorwaardelijk is het natuurlijk watersysteem waarbij de Utrechtse Heuvelrug zorgt voor helder schoon, en voldoende water. Ook het type bodem bepaalt wat mogelijk is. De functie volgt het waterpeil. Bij beide zou dit verder uit kunnen werken in compartimentering van het landschap met verschillende peilvakken waarbinnen verschillende functies een plek krijgen. De waterkwaliteit moet omhoog en water moet meer in het gebied blijven. Functies die veel water nodig hebben gaan in het nattere kwelgebied zitten (natuur), natte teelten). Hydrologisch herstel Natura 2000-gebied Kolland & Overlangbroek o.a. door versterken invloed basenrijke, voedselarme kwel in N2000 gebied en verminderen wegzijging vanuit het natuurgebied. De wijze van compartimentering en de grootte van de compartimenten is afhankelijk van de strategie (scheiden of verweven). Tijdens de 3e bijeenkomst worden de verschillende scenario’s toegelicht en wordt er in groepen doorgesproken over de 3 thema’s die op dat moment het meest leven. Watersysteem, landbouw en natuur. Voor water wordt nagedacht over grote compartimenten loodrecht op de Utrechtse Heuvelrug waarbij in de zone waar de N2000 gebieden in liggen zo optimaal mogelijk wordt aangesloten bij de infiltratie/kwelstroom vanuit de Heuvelrug naar de natte kwelzone waar de natuurgebiedjes in liggen. Dit betekent dat in die zone landbouw te maken krijgt met peilverhoging en waterpeilfluctuaties. Vormen van landbouw die hierbij passen krijgen hier een plek of vormen zich om naar natte teelten.
Thema’s landbouw en natuur
Het verder doorpraten over landbouw leidt tot een gezamenlijk beeld van de toekomstige landbouw, waarbij het gemengd bedrijf centraal staat, waarmee risico’s worden gespreid. De landbouw moet namelijk aansluiten bij de situatie van veel water en dus hogere waterpeilen en klimaatverandering. Dat betekent een differentiatie van teelten op de hogere gronden (tamme kastanje) zijn andere teelten mogelijk dan de lagere natte gebieden, waar bijvoorbeeld natte teelten zoals wilg en lisdodde, hazelnoothakhoutbosjes of extensieve beweiding op kruidenrijke graslanden mogelijk is. Kruidenrijke graslanden zorgen voor een betere bodemstructuur, waardoor het natte land eerder in het voorjaar te betreden is. Ook is er kwaliteitskaas te maken van de melk van koeien die op deze graslanden grazen. Energieopwek met (verticale) zonnepanelen past hier ook bij. Landschapsbeheer is een taak van de boer.
Ook voor natuur betekent dat waterpeilverhoging verandering met zich meebrengt. Wil je het goed doen voor de natuur dan moet je uitgaan van verweving en scheiding. Aansluitend aan het beschermen en verbeteren van de N2000 gebieden is een sterke groenblauwe dooradering de wens. Zowel het versterken van de N2000 gebieden als het aanleggen van een goede dooradering vraagt om (vrijwillige) ruil van gronden om dit werkelijk tot stand te brengen.