Datum: 27-06-2022
De klimaatcrisis leeft, uiteraard ook in Utrecht. Overal in de stad nemen groepen bewoners het voortouw om hun woningen te verduurzamen en te vergroenen. Bewonersinitiatieven worden steeds belangrijker om de duurzame ambities van de gemeente te realiseren. Deel 3 in de serie Laaglandgenoten!
In de serie Laaglandgenoten! geeft AORTA het woord aan sleutelfiguren in het ruimtelijke domein. Wat is het antwoord van ontwerpers, ontwikkelaars, woningcorporaties, overheden en bewoners op de klimaatopgave? Hoe ontwerpen we een toekomstbestendig laagland?
Door Maurice Hengeveld
In 2000 werd Vondelparc Utrecht opgeleverd; een ruime, groene en autoluwe woonwijk aan de rand van de binnenstad. De opzet van de wijk is, zeker voor de tijd waarin het werd gebouwd, bijzonder. Parkeren gebeurt grotendeels in een half ondergrondse garage, waardoor er veel ruimte is voor groen, dat wordt onderhouden door de bewoners zelf. Wie de originele verkoopbrochure van ontwikkelaar Proper-Stok (later overgenomen door Heijmans) doorbladert vindt daarin geen nadrukkelijke verwijzingen naar duurzaamheidsaspecten voor het Vondelparc. Toch werd het project voor die tijd redelijk duurzaam opgezet met een autoluwe gebiedsinrichting en de nadruk op groen. De woningen werden ook opgeleverd zonder gasaansluiting voor koken en met stadsverwarming.
Insecten en vogeltjes
Wie dat bijvoorbeeld vergelijkt met de huidige bouw van De Nieuwe Defensie ziet dat daar wél heel nadrukkelijk wordt gefocust op het gebruik van moderne bouwmaterialen en duurzame oplossingen, zoals gasvrij wonen, groene daken, zonnepanelen en meer. Een groot verschil dus in ontwerp, ontwikkeling en communicatie, dat in de afgelopen 20 jaar sterk is gegroeid. Ook bewoners van Vondelparc Utrecht werden zich meer en meer bewust van de klimaatopgave en begonnen met het comité Vondelparc Energiepositief te brainstormen over energievoorzieningen en toepassingen. In de afgelopen jaren is een aantal van de appartementencomplexen en eengezinswoningen voorzien van zonnepanelen en zijn verschillende daken groen geworden. Groene daken bieden een flink aantal voordelen, zoals wateropslag, afkoeling, geluidsisolatie, luchtzuivering én ze trekken insecten en vogeltjes aan.
Combineren van opgaven
Ieke Benschop is één van de initiatiefnemers van comité Vondelparc Energiepositief en is werkzaam bij Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU). Ze zet zich onder andere in voor het realiseren van multifunctionele daken. Dat wil zeggen daken die niet langer zwart of grijs zijn, maar groen (biodiversiteit), blauw (waterberging), geel (zonnepanelen) en rood (leefruimte), het liefst dus in combinatie met elkaar. Zij realiseerde samen met haar buren diverse vergroeningsprojecten. Ieke: “Wat ik zie is dat er ook vanuit overheden door verschillende beleidsvelden óf gekeken wordt naar kansen voor zonnepanelen, óf naar mogelijkheden voor groen. Wij stimuleren graag de integrale blik op het dak. Met 65 km2 dakoppervlak in de provincie is het de moeite waard om dat vanaf begin meteen goed te doen. In 2021 hebben we daarom het Servicepunt Duurzame Daken gelanceerd, waarmee we bewoners, maar ook bedrijven helpen hun daken te verduurzamen.
Steeds meer bewoners aan zet
Binnen Utrecht en omgeving is een enorme groei van duurzame bewonersinitiatieven. Zo zijn bewoners binnen Energiecoöperatie Energie-U al geruime tijd actief met het aanjagen en organiseren van duurzame energie. Ook pakt de coöperatie via de spin-off Buurtstroom grote daken aan, zoals een buurthuis in Zuilen of op daken van SSH-woningen in de Zeeheldenbuurt. En er wordt inmiddels gewerkt aan zonnevelden zoals Meijewetering in Leidsche Rijn. Een groep bewoners van de KENN2 appartementen in Kanaleneiland Noord nam het initiatief om groene daken aan te leggen op de schuurtjes achter de flatwoningen, net als in Transwijk-Zuid. En ook voor de aanpak van publieke ruimte weten bewoners elkaar te vinden, zoals in Zusterpark Voordorp waar men zelf aan de slag is gegaan met vergroening om de biodiversiteit te vergroten. Ook zijn er tal van initiatieven om aardgasvrij te worden, zoals Nieuwe Energie Vechtzoom en Klopvaartbuurt Aardgasvrij.
Coöperatieve renaissance
Het beleid van de gemeente Utrecht is nadrukkelijk gericht op zowel vergroening als op schone energie. Voor zonnepanelen ligt de doelstelling voor 2025 op 25 procent en dat is in sommige delen van de stad in 2021 al gehaald, voor een belangrijk deel door een snel groeiend aantal bewonersinitiatieven. Een mooi resultaat, maar er ligt dus ook nog een behoorlijke uitdaging. Zonnepanelen op gebouwen zijn niet verplicht. Wel kan de gemeente bij nieuwbouw een minimaal aandeel duurzame energie bepalen en zonnepanelen spelen daarin een belangrijke rol. De stad telt daarnaast circa 130.000 woningen en andere gebouwen die nu nog zijn aangesloten op aardgas en men wil uiterlijk in 2050 volledig aardgasvrij zijn. Bij de realisatie van al die gemeentelijke ambities spelen collectieven van bewoners een steeds grotere rol. De Groene Amsterdammer noemt het in een recent artikel de coöperatieve renaissance.
Regelingen en subsidies
De gemeente probeert bewoners op verschillende manieren te ondersteunen. Er zijn subsidies beschikbaar voor huiseigenaren die samen hun woningen verduurzamen, voor de aanschaf en plaatsing van een zonneboiler en voor groene daken. jouwhuisslimmer.nl, een platform van15 Utrechtse gemeenten geeft informatie over subsidies en financieringen en voorbeelden van andere bewoners. Dikwijls werkt de gemeente Utrecht samen met bewoners, maatschappelijke- en andere organisaties. De ene keer neemt de gemeente het voortouw en de andere keer ligt het initiatief bij bewoners(groepen), zo stelt Anne-Marie Zwanink, senior projectmanager energie bij de gemeente. “Onze bijdrage kan bestaan uit het leveren van capaciteit, de koppeling aan lopende projecten of organisaties die initiatieven verder kunnen helpen én financiële ondersteuning in de vorm van subsidies.”
Kennis en ervaring uitwisselen
“Voor energie-initiatieven hebben we het aanbod samengebracht op Buurtidee energie. We zien dat de ontwikkelingen op dat gebied hard gaan en er mede daardoor ook nieuwe vragen ontstaan. Bijvoorbeeld hoe bewoners het voortouw kunnen nemen en wat ze dan van ons kunnen verwachten. Dat is voor alle partijen een nieuw traject waarin nog veel ontwikkeling is en waarmee nog nauwelijks ervaring is opgedaan. We zijn daarom gestart met het leertraject Expeditie Warmte waarbinnen teams van inwoners en bedrijven in tekentafelsessies en werkateliers onderzochten hoe zij hun huizen kunnen verwarmen met warmte uit de eigen buurt, van water uit de plaatselijke rivier of warmte uit de bodem tot de restwarmte van een bedrijf om de hoek. De drie beste plannen wonnen een budget voor verdere uitwerking en zo is bijvoorbeeld Oog voor Warmte in West nu bezig met de ontwikkeling van een buurtwarmtenet op basis van aquathermie met warmte uit het Merwedekanaal.”
Rol voor gemeente
Anne-Marie: “Buiten het zicht vaak speelt de gemeente natuurlijk ook een belangrijke rol bij de realisatie van alle ambities en gebeurt er van alles. Zo is door de aanpak destijds van Energieke Buren voor bewonersgroepen de subsidie Samen verduurzamen ontwikkeld, die voorziet in de kosten voor het inhuren van expertise en communicatie. Voor het samen inkopen van groene daken is er de subsidie Groene daken. Ook is er dit jaar gestart met grootschalige collectieve inkoopacties voor bewoners en loopt tot eind juni bijvoorbeeld de collectieve inkoopactie isoleren en de inkoopactie hybride warmtepomp. Meer informatie vind je op het energieloket Jouw Huis Slimmer. Tot slot werken we samen met partnerorganisaties als Utrecht Natuurlijk, het platform Buurtnatuur030 en energie coöperatie Energie-U. Ze worden medegefinancierd door de gemeente.” Interessant dus om de opkomst van bewonersinitiatieven en de rol van de gemeente daarin/daarbij te blijven volgen en wellicht ook eens wat nadrukkelijker en vaker te belichten zodat er voor bewoners (nog) meer zicht komt op het groeiende aantal mogelijkheden om een eigen rol te pakken.