Datum: 10-10-2014
Groene gevels, groene daken en een ‘biowasmachine‘ die warmte-koude opslag combineert met grondwaterreiniging. Het zijn slechts enkele van de vele plannen om het Utrechtse Stationsgebied duurzaam te herontwikkelen. In mei 2009 werden daartoe in het Utrechtse stadhuis twee intentieverklaringen getekend. Duurzaamheid werd naast economie, bereikbaarheid en leefbaarheid een doelstelling bij de realisatie van het Stationsgebied. De communicatie daarover heeft echter, zo blijkt uit een digitale speurtocht, nog geen hoge prioriteit en dat is op zijn zachtst gezegd een gemiste kans!
Tekst: Maurice Hengeveld
Defensieterrein als voorbeeldwijk
GroenLinks Utrecht wil dat het voormalige defensieterrein aan de Merwedekanaalzone wordt omgetoverd in een toekomstbestendige, betaalbare, slimme, duurzame en gezonde wijk. Gemeenteraadslid Thijs Weistra diende daartoe recent een motie in met de titel: bouwen aan een gezonde toekomst van de Merwedekanaalzone. Weistra: ‘Wij willen bouwen aan een gezonde en duurzame stad. Wat ons betreft wordt de Merwedekanaalzone een voorbeeldwijk.’ De partij wil dat er in het programma van eisen wordt opgenomen dat de Merwedekanaalzone een voorbeeldwijk wordt van het nieuwe bouwen, wonen en leven. Over dat nieuwe bouwen, wonen en leven vond eind september in de Utrechtse Jaarbeurs de succesvolle tweede editie plaats van het evenement ‘Ecobouw2014’, een initiatief van Cobouw, de Architect en Vastgoedmarkt dat zich richt op kennisuitwisseling over duurzaam ontwerpen, bouwen en beheren. Daarmee staat duurzaam bouwen terecht weer volop in de belangstelling. Tijd om eens te bezien wat er in Utrecht speelt op dat gebied!
Opkomst van duurzaam bouwen
Duurzaamheid in de bouwwereld, het is eigenlijk nog niet eens zo heel lang in beeld. Het ‘Dossier Duurzaam Bouwen: markeringspunten en mijlpalen’ – in 2010 opgesteld in opdracht van het ministerie van VROM – geeft overzicht op hoofdlijnen van de ontwikkelingen die hebben geleid tot acceptatie en toepassing van het begrip duurzaam bouwen. Bijvoorbeeld het in 1987 gepubliceerde ‘Our Common Future’, een rapportage van de World Commission on Environment and Development, waarin voor het eerst het begrip duurzame ontwikkeling werd geïntroduceerd. De rapportage kwam min of meer voort uit het al 15 jaar eerder (1972) verschenen baanbrekende rapport van de Club van Rome met als naam ‘The Limits to Growth’ waarin voor het eerst expliciet een relatie werd gelegd tussen economische ontwikkeling en milieu. Met het verschijnen van het Nationaal Milieubeleidsplan(NMP) in 1989 zet de rijksoverheid een stevig nationaal milieubeleid voor Nederland neer om milieuproblemen aan te pakken. Daarna volgen de ontwikkelingen op het gebied van duurzaam bouwen elkaar relatief snel op en vindt het thema een weg naar de lokale politiek en andere stakeholders op het gebied van stedelijke ontwikkeling.
Utrechts bouwbeleid
In Utrecht kreeg duurzaam bouwen in het april 2006 gepresenteerde collegeprogramma ‘Utrecht voor elkaar’ voor het eerst een belangrijke plaats. Het toenmalige college zette daarmee in op het stimuleren van energiebesparing in ontwikkelingsgebieden zoals het Stationsgebied. Met de in juli 2007 vastgestelde nota ‘Utrecht Creëert Nieuwe Energie’ legde de gemeenteraad destijds de basis voor een reeks duurzaamheidsmaatregelen in de gehele stad. ‘Bij duurzaamheid gaat het om het voorkomen of beperken van milieueffecten op bovenlokaal niveau’, viel vervolgens te lezen in de catalogus ‘Het Utrechtse Stationsgebied geeft duurzame energie’ uit mei 2009, bedoeld om bij de grootschalige herontwikkeling van het Stationsgebied alle betrokken partijen te enthousiasmeren en te inspireren tot ‘duurzaam handelen’. Juist het Stationsgebied, als concentratiegebied van duurzame verstedelijking, was volgens het college van burgemeester en wethouders van essentieel belang bij de ontwikkeling van de gemeente Utrecht tot duurzame ‘klimaatneutrale’ gemeente.
Stand van zaken
Inmiddels is het 2014, het nieuwe TivoliVredenburg is al enige tijd volop in gebruik en het nieuwe Stadskantoor werd recent geopend voor het publiek.Daarbij dient zich de vraag aan wat er van alle Utrechtse ambities op het gebied van duurzaam bouwen in het Stationsgebied is terechtgekomen. Een zoektocht op internet brengt daarbij al snel aan het licht, dat de inspanningen om duurzaam handelen te verankeren in de bouwplannen, nog niet of nauwelijks hebben geleid tot een open communicatie op dat gebied en is dat niet een gemiste kans?Het Masterplan Stationsgebied uit september 2003, dus net voor het collegeprogramma 2006 en de daarin opgenomen ambities rond duurzaam bouwen, vermeldt in 93 pagina’s alleen de fysieke wijzigingen binnen het gebied en gaat daarnaast zeer uitgebreid in op de te verwachten economische effecten. Ook in de publieksgerichte samenvatting van het plan komt duurzaam bouwen nog niet aan bod. Ambities op dat gebied kwamen pas later in beeld!
Bijstellen
Kort na de totstandkoming van het Masterplan Stationsgebied is de lokale politiek nadrukkelijk gaan inzetten op duurzaam bouwen in Utrecht met het Stationsgebied als lichtend voorbeeld. De ambities daaromtrent hebben dan ook pas na 2006 geleid tot afspraken op dat gebied. Onder andere met in 2009 opgestelde intentieverklaringen – mede ondertekend door zowel gemeente als provincie Utrecht, betrokken partijen uit het bedrijfsleven en toenmalig minister VROM Jacqueline Cramer – en de daarbij behorende beleidsmatige catalogus ‘Het Utrechtse Stationsgebied geeft duurzame energie’ (zie hierboven onder Lokaal beleid). Recenter (november 2011) werd door de Utrechtse wethouder Victor Everhardt en SOMO – een onafhankelijke not-for-profit onderzoeks- en netwerkorganisatie die zich richt op duurzame ontwikkeling – een intentieverklaring ondertekend voor de ontwikkeling van een duurzaam Stationsplein Oost. Goede intenties dus, maar waar komen die in de praktijk terug?
Onzichtbare duurzaamheidsmaatregelen?
‘Utrecht heeft een gedegen duurzaam bouwen beleid, kortweg Dubo-beleid, en voert dit al jaren door’, zo valt te lezen op utrecht.nl > Milieu > Duurzaam Bouwen. Duurzaam bouwen gaat over het mens- en milieuvriendelijk bouwen van woningen, utilitaire bouwwerken zoals kantoren en scholen en civiele objecten zoals bruggen en wegen. Van het stedenbouwkundige ontwerp via het gebouwontwerp tot de uitvoering en het gebruik. De focus ligt daarbij onder andere op materiaalgebruik, energieverbruik, binnenmilieu, flexibiliteit, maar ook intensief ruimtegebruik en locatiekeuze. Als voorbeeldproject wordt op utrecht.nl onder andere het Stationsgebied Utrecht vermeldt, met als toevoeging dat daar een groot aantal duurzaamheidsmaatregelen in de praktijk wordt gebracht, ‘dat in eerste instantie onzichtbaar blijft’. In het Structuurplan en de Strategische Milieubeoordeling blijkt het duurzaamheidstreven echter wel vastgelegd ten behoeve van de verdere planuitwerking door de verschillende private partners, zo meldt de gemeente.
Kansen voor betere communicatie
Om als gemeente het goede voorbeeld te geven op het gebied van duurzaam bouwen heeft zij bij het uiteindelijke ontwerp van TivoliVredenburg extra duurzaamheidsmaatregelen genomen. Een GreenCalc+ score (een maat voor de milieuvriendelijkheid van een bouwwerk) van 205 – voor een dergelijk gebouw een meer dan keurige waarde – wordt op de website dan ook terecht met enige trots gecommuniceerd. Een verdere omschrijving van de extra duurzaamheidsmaatregelen ontbreekt helaas nog. Ook op CU2030.nl, dé portal voor informatie rond de bouw van het nieuwe Stationsgebied, vindt de geïnteresseerde lezer nagenoeg geen informatie over duurzaamheidsmaatregelen bij de bouw van het muziekpaleis en, breder, slecht gestructureerde informatie daarover binnen de totale plannen. In een beschrijving van de aanleiding tot de plannen valt weliswaar te lezen het Stationsgebied een stuk duurzamer wordt, maar als thema of rubriek komt duurzaamheid op de portal niet terug. Waar duurzaamheid eerder van essentieel belang werd genoemd bij de ontwikkeling van de gemeente Utrecht tot duurzame ‘klimaatneutrale’ gemeente, liggen er dus nog meer dan voldoende kansen voor het verbeteren van de communicatie daaromtrent.
Duurzaam Bouwen nader belicht
Voorbeelden van duurzame stedenbouw in Utrecht zijn er dus zeker, te beginnen in het Stationsgebied (nabij knooppunt OV, functiemenging, intensief ruimtegebruik, terugdringen fossiel energieverbruik, verhogen belevingskwaliteit, terugbrengen zichtbaar en beleefbaar water). In twee binnenkort te verschijnen vervolgartikelen wordt nader ingezoomd op hoe zich de ambitie van duurzaam bouwen binnen het Stationsgebied heeft vertaald in de nieuwe iconen van de stad, TivoliVredenburg en het Stadskantoor. Iconen waar Utrecht, zeker ook met het oog op duurzaamheid, best trots op mag zijn!
Maurice Hengeveld is freelance tekstschrijver-redacteur-journalist en tevens als pr/communicatiemedewerker verbonden aan het gebiedsproject Meer Merwede. Hij werkte voorheen als hoofdredacteur bij DUIC.nl en als coördinator pr/communicatie bij De Kargadoor. Maurice richt zich voornamelijk op storytelling, brand journalism en web content strategie en schrijft graag over zijn stad: Utrecht.