Datum: 28-09-2016

Wat vinden en verwachten belanghebbenden, ambtenaren, experts, en geïnteresseerde bewoners van de plannen voor Het Nieuwe Centrum aan de westzijde van station Utrecht Centraal? Tijdens het goed bezochte event ‘Stadslab on tour’, afgelopen 24 september in het Beatrixgebouw, was er de gelegenheid kennis te nemen van die plannen en de daaraan gekoppelde ambities. Ook kon in diverse themagesprekken worden meegedacht en –gepraat over de invulling van deze prominente stadsuitbreiding en het proces daaromheen. Volop ideeën werden ingebracht en verwachtingen uitgesproken. ‘Maak het beste stuk stad voor mensen’ zou daarbij volgens één van de deelnemers altijd het uitgangspunt moeten zijn.

Tekst: Maurice Hengeveld

Ingrijpend stedelijk vernieuwingsproject
Rondom de Jaarbeurs en het Westplein breidt Utrecht haar centrum uit. Hoe dit gebied er uit gaat zien, ontdekken we graag met jou.’ Dat viel te lezen in de uitnodiging voor Stadslab on tour op zaterdag 24 september: een kennismaking met wat in de toekomst Het Nieuwe Centrum zal gaan vormen. Voor deelnemers de kans rond te wandelen door en intensief mee te praten over ‘het toekomstige, nieuwe, grotere centrum van Utrecht dat de stadhorizon ingrijpend zal veranderen.’ Dat er een ingrijpend stedelijk vernieuwingsproject ten westen van het Centraal Station op het punt staat zich te voltrekken wordt via de gebruikelijke kanalen al enige tijd nadrukkelijk gecommuniceerd. De schaal en impact ervan is desondanks bij lange na nog niet tot iedere Utrechter doorgedrongen. Met nog slechts een enkele artist impression in omloop is de beeldvorming voor menigeen nog wat lastig en wellicht is het daarvoor ook te vroeg. Er moeten nog heel wat vragen worden beantwoord en keuzes worden gemaakt voordat de schop de grond in kan. In het Stadslab op de 2e etage van het Stadskantoor is de gemeente hier, samen met veel partijen in en rond de stad, al druk mee bezig.

Keuzes en dilemma’s
In 2003 verscheen het masterplan voor de vernieuwing van het Utrechtse stationsgebied. Met de eerste fase van deze grootschalige transformatie nog in volle gang staat inmiddels de tweede fase op punt van beginnen, de uitbreiding van de historische binnenstad aan de westkant van Utrecht Centraal. Daarbij rijst de vraag of de koers van het oorspronkelijke masterplan nog de juiste is. De tijd heeft immers niet stilgestaan: feiten, inzichten en omstandigheden zijn veranderd. Ook legt de stormachtige groei die Utrecht doormaakt extra druk op zowel de historische binnenstad als de omliggende wijken. Inspelend op die veranderde omstandigheden is in juni 2015 de Toekomstvisie Utrecht Centrum ‘A Healthy Urban Boost’ vastgesteld. Dat gaat uit van Het Nieuwe Centrum als toonbeeld van een gezonde, duurzame stad. De volgende stap is om voor dit gebied een structuurvisie op te stellen. Op verzoek van de gemeenteraad is besloten om in aanloop naar die structuurvisie de keuzes en dilemma’s inzichtelijk te maken, zodat iedereen – raad, bewoners, forensen, bedrijven, andere belanghebbenden – mee kan praten. Daarvoor zijn zeven keuzedocumenten geschreven, met kwesties waarover de komende maanden van gedachten wordt gewisseld. Die kwesties zijn identiteit, structuur, stad op ooghoogte, gezondheid, duurzaamheid, mobiliteit en parkeren en strategie.

Stadslab on tour
Op 24 september werd in het Beatrixgebouw het Stadslab on tour evenement georganiseerd als ‘ontdekkingstocht naar de ongekende mogelijkheden voor een nieuw en groter centrum van Utrecht.’ Na de aftrap door wethouder Victor Everhardt en een gezamenlijke virtuele tour langs de contouren van het plangebied kon de dag van start. Daarbij werd door zo’n 150 ambtenaren, experts, belanghebbenden en geïnteresseerde Utrechters uitvoerig gesproken over de inzichtelijk gemaakte kansen, keuzes en dilemma’s voor Het Nieuwe Centrum. Dat gebeurde tijdens zeven themagesprekken waarvoor deelnemers zich vooraf hadden aangemeld. Terwijl zich in de centrale ruimte van het Beatrixgebouw, met uitzicht op het toekomstige Nieuwe Centrum, een vol programma afspeelde met diverse informatieve stands en workshops werd in de naastgelegen zalen ingezoomd op wat de stad te wachten staat. En dat is nogal wat, zo bleek tijdens toelichting op de plannen bij het themagesprek over de te volgen (ontwikkel)strategie. De vraag hoe alle ambities waar te maken diende daarbij als leidraad, maar ondanks de strakke planning werd voldoende ruimte geboden om ook breder input te leveren en onderliggende issues aan te kaarten en te bespreken.

Beeld: http://cu2030.nl/page/hub

Plangebied
Het Nieuwe Centrum, onderdeel van de ontwikkelingen binnen Stationsgebied fase 2, behelst het gebied rondom de Jaarbeurs en het Westplein. Rond 2030 zal daar een nieuwe stadswijk gerealiseerd zijn ‘met een hoogstedelijke uitstraling’. Tegelijk zal het een omgeving worden ‘waar mensen prettig kunnen en willen verblijven: gezond, dynamisch, duurzaam en vernieuwend’. Het uitgangspunt daarbij is dat de Jaarbeurs haar activiteiten op een kleiner grondgebied concentreert en dat de gemeente Utrecht de vrijkomende delen herontwikkelt. Om deze herontwikkeling mogelijk te maken wordt een structuurvisie voor de toekomst van het Jaarbeursterrein voorbereid, waarin tevens de hoofdinfrastructuur voor het Westplein is vastgelegd. Voor dat deel heeft de gemeente samen met de ontwikkelgroep Lombok Centraal inmiddels een ontwikkelvisie  ‘Lombokplein en omgeving’ opgesteld. De toelichting op wat wel en wat niet onder Het Nieuwe Centrum valt riep al direct vragen op. Bijvoorbeeld over wat er binnen het plangebied al ‘in beton gegoten’ is en in vervolg daarop de vraag waarop de aanwezigen, nadrukkelijk uitgenodigd om mee te denken, precies inspraak hebben. Men ervaart nogal wat ondoorzichtigheid in lopende afspraken en al in de markt uitgezette vragen. Dat maakt het lastig te doorzien waar nog invloed op kan worden uitgeoefend.

In gesprek
Drie vragen stonden centraal tijdens het themagesprek strategie. Wat verwachten we van de gemeente? Wat verwachten we van de markt? Wat verwachten we van bewoners? In groepjes werd daarover intensief en behoorlijk inhoudelijk gediscussieerd. Discussies die zich niet beperkten tot de strategie alleen, maar zich regelmatig ook op de concrete invulling van het plan toespitsten. Waar bij de vraagstelling een duidelijk beeld bestaat van wie de gemeente is en wie de marktpartijen zijn bleek dat wat gecompliceerd te liggen voor bewoners. Zij zijn op termijn tenslotte niet de enige gebruikers van Het Nieuwe Centrum. Ook OV-reizigers, bezoekers van Jaarbeurs Utrecht en toeristen zullen uiteindelijk in belangrijke mate bepalend zijn voor de sfeer en uitstraling van het gebied. Dat die sfeer en uitstraling een direct effect zullen hebben op de bestaande omgeving maakt dat daar, volgens de deelnemers, een prominente taak ligt voor zowel gemeente als markt. Niet door vergevorderde plannen pas in een laat stadium te presenteren, maar door een ‘rijk proces aan de voorkant’ te organiseren waarbij het principe van samen stad maken voorop staat. Niet voor niets, zo werd gesteld, is dat door het huidige college in het Coalitieakkoord 2014-2018 vastgelegd en met Motie 99 vervolgens kracht bij gezet.

Verwachtingen
Realiteitszin bij vast te stellen (flexibele) visies, kaders, strategieën en plannen, duidelijke en transparante communicatie op verschillende niveaus, helderheid over proces, besluitvorming en wat nog ter inspraak ligt. Dat kwam naar voren als verwachting van zowel gemeente als markt. Maar ook maatschappelijke betrokkenheid alsmede het voldoende faciliteren van participatie en ruimte bieden aan kansrijke lokale initiatieven. ‘Maak het beste stuk stad voor mensen’ zou daarbij volgens één van de deelnemers altijd het uitgangspunt moeten zijn. Dat bewoners daarin ook zelf een actieve rol kunnen en wellicht zelfs moeten spelen kwam duidelijk naar voren in de uiteindelijke conclusies op de vraag ‘wat verwachten we van bewoners?’. Omschreven als ‘FASE ONS’ zou dat kunnen resulteren in een niet (te) afwachtende houding ten opzichte van onvermijdelijke veranderingen en proberen daar door zelforganisatie grip op te houden. Samen optrekken en dingen doen en in gang zetten die een eigen leven gaan leiden door inzet van een goede communicatiestrategie. Ook het toetsen van ontwikkelingen aan ooit uitgezette visies en routes. ‘Bewoners moeten de gemeente daar constant aan herinneren omdat in de loop van het proces heel wat inzichten en zaken zullen veranderen en plannen zullen worden bijgesteld’, stelde één van de deelnemers. Het samenbrengen en verbinden van partijen voor, tijdens en na het ontwikkelproces is weliswaar een verwachting richting gemeente en markt, bewoners moeten daaraan ook zelf actief bijdragen.

Vervolg
Het themagesprek strategie leverde interessante inzichten en vertrekpunten op aan de vooravond van de volgende grootschalige gebiedstransformatie in Utrecht. Zonder twijfel geld dat ook voor de overige themagesprekken tijdens deze dag, die gezamenlijk werd afgesloten met een aantal luchtig geformuleerde keuzeantwoorden op stellingen als ‘mag er hoger gebouwd worden dan de Dom?’ en ‘ziet u zichzelf wonen en werken in Het Nieuwe Centrum?’. Maar wat gebeurt er eigenlijk met de verzamelde input van dit event? In vervolg op deze dag organiseert Aorta op donderdag 13 oktober een Dialoog met de stad. Hierin wordt verder gesproken over de uitkomsten van het Stadslab on tour. Welke ideeën zijn er 24 september komen boven drijven? En hoe kunnen ze de komende jaren worden ingezet in de realisatie van het nieuwe centrum? Voor meer informatie over deze vervolgbijeenkomst, kijk hier.

Introductiebeeld: maquette van Het Nieuwe Centrum / Maarten Koning


Maurice Hengeveld

Maurice Hengeveld is freelance tekstschrijver-redacteur-journalist en tevens als pr/communicatiemedewerker verbonden aan het gebiedsproject Meer Merwede. Hij werkte voorheen als hoofdredacteur bij DUIC.nl en als coördinator pr/communicatie bij De Kargadoor. Maurice richt zich voornamelijk op storytelling, brand journalism en web content strategie en schrijft graag over zijn stad: Utrecht.